In de voorhoede
Ooit was ik één van de eersten in mijn omgeving die het internet omarmde. Ik was trotse virtuele inwoner van De Digitale Stad. Ik had niet zo’n idee wat ik daar nu precies mee moest omdat ik niet in de scene zat van de techwizards, maar door mijn aderen raasde een opwinding bij het vleesgeworden idee dat je je via de digitale wereld met iedereen ter wereld zou kunnen verbinden. Met de komst van snel nieuws, forums, informatiebronnen als Wikipedia en sociale media werd internet voor mij een walhallistische uitvinding.
Weer in de voorhoede
Jammer genoeg groeide mijn virtuele walhalla uit tot een verslavend commercieel en datazuigend strijdperk voor dondergoden met meningen, fake nieuws en agressieve advertentietechnieken. Kort na de komst van sociale media, clickbait en fake nieuws, verbrak ik steeds vaker doodmoe en narrig de verbinding met het internet. En nu surf ik in de voorhoede met andere kritische gebruikers van het internet weg. Vorig jaar verwijderde ik mijn facebook account. Vandaag heb ik op al mijn digitale apparaten een add-on geïnstalleerd waarmee ik nieuwssites in mijn browser heb geblokkeerd. Vanaf nu geen dagelijks nieuws meer.
Het nieuws? Is daar iets mis mee, dan?
Als kind leerde ik dat het belangrijk was dat ik wist wat er in de wereld speelde. Ik keek elke dag het 8 uur journaal mee en las al jong de krant. Eerst de kinderbijlage van de lokale krant die elke woensdag verscheen. Maar al voordat ik naar de middelbare school ging, stond ik elke dag om 6 uur op om tijdens mijn boterham met hagelslag de krant te lezen. Weten wat er in de wereld speelde, voelde als ‘het goede doen’. En dat gevoel sloot aan bij mijn toch al activistische kinderhart. Ik liep elke inzamelingsactie voor het wereldnatuurfonds, ik zamelde geld in voor elk initiatief dat armoede bestreed en vond ik een ziekig vogeltje, dan ging het mee naar huis of naar de dierenarts. De krant lezen voelde als iets voor de wereld doen.
Raak of ritueel?
Toen ik vele jaren later eens kritisch nadacht over het lezen van de krant, verbaasde ik me. Het nieuws dat ik las, hoe gruwelijk soms ook, greep me eigenlijk niet echt aan. Die ochtendkrant was meer een ritueel dan dat ik wilde weten wat er in de wereld speelde. In een druk huis met vier personen is een stil ochtenduurtje voor jezelf heerlijk. En de krant was een beter aandachtspunt dan een stille muur. Maar toch verbaasde het mij dat ik eigenlijk steeds minder geraakt werd door wat ik in het nieuws las. Toen de pubertijd kwam, moesten de tijgers, walvissen en hongerige kindjes het maar uitzoeken. Mijn superwomancomplex deed het niet meer en is nooit meer op die manier aan gegaan.
Aan de zijlijn
Hoe vaak komt een mens in actie door het nieuws dat we lezen? Hoe vaak kán dat überhaupt? Ik bedoel, in 999 van de 1000 nieuwsitems staan we machteloos aan de zijlijn en kunnen we ons hooguit hoofdschuddend en zwaarmoedig koesteren in het besef dat de ellende óns niet trof. Het enige dat vaak blijft plakken, is een zekere angst of ergernis voor die boze wereld waarin dat soort nare dingen dus blijkbaar gebeuren. Want dan kan het ons ook overkomen, toch?
Wat is ONS nieuws?
En als we dan nog iets dieper in de spiegel kijken, welk nieuws gaat ons eigenlijk écht aan? Welk nieuws is nu écht belangrijk voor ons als persoon? Want hoe erg het ook is dat er in Oekraïne een flat wordt gebombardeerd door Rusland, heb jij er ’s nachts een uur om liggen huilen in bed? Ik niet. Ik was er niet eens meer furieus om zoals aan ’t begin van de oorlog. Ik ben kennelijk al flink gedesensitiseerd. Er stond nog bij in het krantenartikel dat een jongen van tien gewond was geraakt of was overleden. Kinderen staan symbool voor onschuld en wekken fellere emoties op bij de lezer. Dat is natuurlijk een mooi contrast als tegenstelling tegenover de grote boze boef die zoveel dood en verderf zaait. Dat moet ons raken. Maar doet het dat? Ik heb het idee dat het ons amper schampt. Ik ken niemand die er van wakker ligt. Misschien voegt het een klein beetje gewicht toe aan de angst die wij voor de boze buitenwereld koesteren, aan het beeld van het Russische kwaad tegenover ons, de goeierds.
Waarom zoek ik dan steeds het nieuws op?
Het besef dat nieuws mij zelden raakt, treft mij als een spiegel. Want als het nieuws mij eigenlijk niet aangaat, me eigenlijk niet echt raakt en als ik eigenlijk geen fuk kan betekenen voor de ellende waar ik over lees en er zelf alleen maar moe van word, waarom zoek ik het dan nog steeds op?
Gewoonte, verveling en impulsverslaving
De enige redenen die ik kan bedenken dat ik tig keer per dag het nieuws check, zijn gewoonte, verveling en impulsverslaving. Een ander zijn ellende is mijn lege-momenten invulling, mijn entertainment. Wie weet krijg ik wel even een endorfinekick van een nieuw item. Lekker, een high! Eventjes, dan. Want die kick is al heel snel uitgewerkt en dan wil ik nóg een keer. En ondertussen kleurt mijn beeld van de wereld in mijn hoofd alsmaar donkerder en betrap ik mezelf er steeds vaker op dat ik me afvraag of het allemaal nog wel zin heeft, in zo’n wereld. Gelukkig voel ik diep vanbinnen dat het ja, zeker, zin heeft in mijn wereld. Míjn wereld, niet in de wereld die het nieuws schetst. Maar die heeft volgens mij met de echte wereld ook niet zo veel van doen als wij geneigd zijn te denken. Misschien moest ik dan ook maar eens ophouden met het dagelijks volgen van het nieuws.
De wereld in het nieuws versus mijn wereld
Onmiddellijk galmt de stem van mijn moeder zachtjes door mijn hoofd: “het is belangrijk dat we weten wat er omgaat in de wereld”. We moeten getuige zijn. Maar weten wat er volgens het nieuws in de wereld omgaat, verlamt, vervormt en kleurt mijn visie op de wereld, de ander en het leven donker. Terwijl, als ik gewoon mijn leven lééf; werk, boodschappen doe, met mijn gezin en vrienden praat, spelletjes speel, lees, schilder, teken, films kijk, dan heb ik gewoon best een fantastisch leven en is mijn wereld eigenlijk best wel okee. Zelfs als er iets gebeurt wat mij raakt of iemand in mijn omgeving. Dan zie ik vaak juist sporen van naastenliefde en zorg voor de ander.
Het échte, langzame nieuws blijft ongezien
Rutger Bregman schrijft in zijn boek De Meeste Mensen Deugen dat het nieuws de moeite van het bijhouden niet waard is omdat het ons beeld van de wereld en de medemens zwaar verziekt. Hans Rosling is het daarmee eens in zijn boek Feitenkennis. Het snelle, sensationele nieuws van alledag is eigenlijk niet van belang. Dat is niet meer dan sensatie en soms nog speculatief of uitermate gekleurd, ook. Echt belangrijk nieuws is het langzame nieuws, zoals dat over de nieuwe wetten die ze in de EU maken om te voorkomen dat onze markt overspoelt blijft worden met niet-duurzame plastic troep, bijvoorbeeld. Dat proces duurde jaren en je leest er bijna nergens over. Maar belangrijk dat dat voor onze toekomst is! Belangrijker nieuws dan boeren die te ver gaan in hun protest is het nieuws dat er al een heleboel boeren zijn die hun boerenbedrijf zodanig getransformeerd hebben dat ze stikstofvrij boeren en bijdragen aan een leefbare natuur. Er zijn dus wel degelijk oplossingen. We zouden moeten horen dat er hoop is voor de natuur én voor de boeren. Maar je hoort er bijna niet van omdat sensatie en boosheid beter verkopen.
Het nieuws wordt gemaakt en gebruikt
En het jammere is dat mensen die dat soort aandacht willen, heel goed begrijpen hoe de media werken en met buitensporige acties veel aandacht naar zich toe trekken waardoor de echt belangrijke boodschap vaak niet meer wordt gehoord. En die zal alleen maar minder goed hoorbaar worden nu er steeds vaker beroepsdemonstranten mee roeptoeteren, ook al hebben ze geen enkele affiniteit met het onderwerp van protest. Ze ruien alleen maar op tot fellere acties voor nog meer aandacht en ontwrichting. En hoewel de meerderheid niet zo extreem in zijn schoenen staat als de mensen die het nieuws domineren, krijgen we zo toch het gevoel dat het oorlog is. Wij tegen zij. In álles. Er is een tweedeling in de maatschappij, maar één die vooral door sociale media en het nieuws is gemaakt. Het nieuws geeft geen reëel en zeker geen volledig beeld van onze wereld. Als we elkaar persoonlijk spreken over moeilijke onderwerpen, dan hebben we veel meer met elkaar gemeen en is er véél meer begrip voor elkaar dan het nieuws uitstraalt. Terwijl, als je het nieuws dagelijks bijhoudt, kan voor je gevoel de wereld elk moment vergaan.
We zien de echte wereld over het hoofd
Sociale media en het nieuws bevorderen de vorming van extreme meningen en geroeptoeter. En ondertussen hebben we van onze eigen, échte wereld en onze medemens amper nog een idee. Er gebeuren zó veel dingen die door het lawaaierige nieuws ongezien blijven, zowel goede als bedreigende dingen, terwijl we eigenlijk juist dáár onze aandacht op zouden moeten vestigen. Als we ons blijven verliezen in snel nieuws en niet oppassen, zien we de dingen die er voor ons werkelijk toe doen en waarin we wél een verschil zouden kunnen maken over het hoofd. Alain de Botton herhaalt die boodschap nog maar eens in zijn boek Hoe Overleef ik de Moderne Wereld.
Een okeeë wereld: doe het zelf
Als je iets van de wereld wil begrijpen, lees dan reportages of boeken waar uitgebreid onderzoek voor is gedaan en waarvoor zaken van meerdere kanten worden belicht. Ik denk niet dat het nieuws een goed beeld geeft van hoe de wereld in elkaar zit. Meestal ontbreekt elke nuance. Mijn eigen wereld is over het algemeen genomen eigenlijk best wel okee. Natuurlijk verloopt niet alles vlekkeloos. Wij hebben door ontwikkelingen in de samenleving ook eens ons hele leven moeten omgooien. Dat was niet leuk, maar hee, mijn wereld is er niet slechter van geworden, alleen anders. En natuurlijk doen mensen soms dingen verkeerd en ben ik het met de politiek niet altijd eens. En wie weet moeten we komende winter wel kou lijden. Maar dan nóg is mijn wereld een stuk zonniger dan die van het nieuws en verdient mijn eigen wereld veel meer aandacht dan het nu krijgt.
Getuige of onbedoeld medespeler?
Of we dan geen getuige moeten zijn van de dingen die gebeuren? Dat is lang mijn motivatie geweest om tóch het nieuws te blijven volgen. Maar inmiddels weet ik ook dat niet meer zo zeker. Want hoe vaak gebeuren sommige dingen juist niet dóór hoe het nieuws werkt? Ik bedoel, wat zou terrorisme voor zin hebben als het nieuws daarover niet zou worden verspreid en de wandaden geen angst konden aanjagen? Ik wil helemaal geen figurant zijn in dat soort voor het nieuws opgezette acties. En hoe vaak blijkt ‘nieuws’ niet geënsceneerd te zijn, ronduit gelogen of grof gekleurd of zó snel te worden verslagen dat achteraf blijkt dat er van het nieuws niet veel waar bleek? Dan heb ik me voor niets laten verontrusten. Die dingen waar we getuige van moeten zijn, verneem ik liever in artikelen of boeken die onderbouwd zijn door grondig onderzoek.
Is het niet egoïstisch of naïef om alleen maar naar je eigen kleine wereld te kijken?
Misschien is het handig om bij deze vraag uit te zoomen en naar een groter perspectief te kijken. Als we allemaal onze aandacht geven aan de wereld om ons heen en de mensen die daarin leven, dan blijft geen stukje van deze grote wereld verwaarloosd, toch? En als we heel kritisch kijken naar onszelf, moeten we ons dan eigenlijk niet afvragen of onze eigen wereld en de mensen daarin wel voldoende aandacht krijgen? Worden we niet juist heel erg afgeleid van onze eigen wereld door in de media bij te houden “wat er in de wereld gebeurt”? Want terwijl we in de grote wereld niet veel kunnen veranderen, kunnen we dat in onze kleine wereld wél. Heeft iemand in onze wereld het moeilijk, dan kunnen we wél helpen. Zie je onrecht om de hoek, dan kun je daar vaak wél iets aan doen. We moeten misschien wel oppassen dat we onze eigen wereld niet laten verslonzen door ons af te laten leiden door het lawaai waar we eigenlijk niets mee kunnen. En hoeven.
Denken, maar dan ook doen
Wie een uitgesproken mening de wereld in slingert, moet er ook iets mee doen, vind ik. Daarom ga ik eens uitproberen wat een dagelijks-nieuwsloos leven voor mij doet. Toen ik mijn facebook account verwijderde, werd ik gewaarschuwd voor sociale zelfmoord, maar mijn leven werd er eerlijk gezegd alleen maar beter van. Geen nieuws meer checken, zal wennen zijn. Want hoe ga ik dan mijn stille momenten invullen? Geen idee. Maar één ding weet ik wel: ik zie uit naar een zonniger wereldbeeld en een focus op een stukje wereld waarin ik wél iets kan betekenen. Want ik ben het met Rutger Bregman eens. In mijn wereld deugen de meeste mensen gewoon. En ik denk dat er meer te bereiken valt in de wereld als we een beetje meer naar elkaar kijken dan naar het nieuws.
Jane Goodall zegt het mooi:
“I like to envision the whole world as a jigsaw puzzle… If you look at the whole picture, it is overwhelming and terrifying, but if you work on your little part of the jigsaw and know that people all over the world are working on their little bits, that’s what will give you hope.”
Vertaald in het Nederlands:
“Ik vind het fijn me de wereld als een legpuzzel voor te stellen… Als je het hele plaatje bekijkt, voelt het overweldigend en angstaanjagend, maar als je aan jouw eigen kleine puzzelstukje werkt en weet dat mensen van over de hele wereld aan hún eigen stukje werken, dan geeft dat hoop.”
Nawoord
PS: Om nog meer daad bij woord te voegen plaatste ik hier foto’s van nieuwsfeiten uit mijn Kleine Wereld, die heel erg belangrijk voor mij zijn.
PS2: de gebruikersvriendelijke add-on die ik installeerde in mijn browser om websites te blokkeren is Leechblock NG en is voor vele browsers beschikbaar.